माघे सक्रान्तिः थारु सम्वत् २६४६

–कनैलाल चौधरी–


शक सम्वत्, नेपाल सम्वत्, ईश्वी सम्वत्, विक्रम् सम्वत्, किराँत सम्वत् जस्ट थारू सम्वत् फे एक हो । जसिख आउर सम्वतक् सुरूवात हुइल ओस्टहेँख थारू जाती फे माघी पर्वह लौव वरसके रुपम मनाए लागलठेसे थारू सम्वत् सुरुवात हुइलक् हो । तर, ऊ ब्याला थारू जातीम शिक्षाके कमीले कौनो फे थारू सम्वत्के महत्व ओ कौनो दस्ताबेज ढर निसेक्ल । जब थारू समुदाय फे शिक्षित हुइटी गइल ओ आपन संस्कृती तथा इतिहासक् महत्व बुझ्टी जइना क्रमम थारू जाती मनइटी अइलक लौव बरस (माघी पर्व) कठ्याक् लौव बरस हो ? प्रकृती पूजक् थारू माघी पर्व का जाटिक थारून्हक् लौव बरस हो त ? कना जसिन प्रश्न थारू जातीम उठ्ना स्वभाविक हो ।
संस्कृतीक् धनी थारू जातीम पर्याप्त खोजअनुसन्धान ओ थारू समुदायक् संस्कृतविद लगायत आउर शिक्षित मनै थारू सम्वत्के इतिहासक् बारेम खोज अनुसन्धानम ध्यान डिहे निस्याकलमार फे थारु सम्वत्के सुरुवात कैह्याठेसे कर्ल कना तथ्य बाहर आई निसेक्ल हो ।
अन्ततः शान्तिक् अग्रदुत थारून्हक् नश्ल भग्वान बुद्धक् जन्म मितिह प्रमुख आधार मान्ख स्थापित करल थारू सम्वत्क् घोषणा विक्रम सम्वत् २२ भदौँ, २०६४ साल तद्अनुसार ८ सेप्टेम्बर, २००७ म बालकृष्ण चौधरी बर्का पौन्हा ओ ‘लौव पईला’ पत्रिकाके अध्यक्ष नेपालु चौधरीक् अध्यक्षताम थारू सम्वत् २६३० घोषणा हुइल । यक्रक् पृष्ठभूमी विक्रम सम्वत्, ईश्वी सम्वत्, नेपाल सम्वत् जसिन समय रेखाङ्कनह फे सन्दर्भ तथ्याङकके रुपम लेगइल बा ।
भगवान् बुद्धक् जन्म इश्वी सम्वत् ६२३ वि.सं. १२ या १३ तारिख अर्थात बैशाख पूर्णिमाके दिन परल मार थारू जातीक् लौव बरस माघम पर्ना ओ थारू सम्वत्क् मुल आधार भग्वान् बुद्धक् जन्म मितिह आधार मन्लसे फे प्रश्न उठ सेक्ठा । चालू ईश्वी सम्वत्म ६२३ जोर्लसे भगवान् बुद्धक् जन्म मिति अइठा । यहाँ थारू जातीक् लौव बरस (माघी पर्व) से भग्वान् बुद्ध ३ महिना २७ दिन पाछ जरमल भग्वान् बुद्धक् जन्म मितिह थारू सम्वत् या थारू जातीक् लौव बरसम आनक लाग उहो मितिम ३ महिना २७ दिन घटाए पर्ठा ।
आजसे २०१६ वर्ष पैल्ह जर्मलक् जिसस क्राइष्टक् जन्मह उद्गम विन्दु मान्ख अंगे्रजी पात्रोक् सुरुवात हुइलक् हो । यक्रक् अनुसार जिसस क्राइष्ट जर्मनासे पैल्हक् समयह विफोर क्राइष्ट अर्थात भगवान जिसस जरमनासे पैल्हक समय कइजिठा ।
ईशापूर्व ४०–४६ ओँहर रोमन सम्राट जुलियस सिजर आपन नामम जुलियन क्यालन्डरके सुरुवात कर्ल । जुलियन क्यालण्डरअनुसार डिन (सूर्य) म आधारित दिन, महिना, वर्षक् गणना चलनम आइल । पाछ १५५२ ओँहर रोमन पोप यहिह सच्याख आपन ग्रीगरी नामसे ग्रीगरीयन क्यालेन्डर चलन चल्तीम अन्ल । ज्याकर केन्द्रविन्दु क्रिश्चियनके भग्वान जिसस क्राइष्टक् जन्म परिधिह मान्गील रह । आज विश्वके सक्कु क्रिश्चियन लगायत अमेरिका, यूरोप, अष्ट्रेलिया, जापान, भारत, नेपालम फे इहे अंग्रेजी पात्रोह कामकाजक् लाग प्रयोगम आन्गील बा ।
आजसे २०१६ वरस पैल्ह जर्मलक् जिसस क्राइष्टक् जन्मह उद्गमविन्दू मान्खन अंगे्रजी पात्रोक् सुरुवात कइगिल बा । जिसस क्राइष्ट जर्मनासे पैल्हक् समयह विफोर क्राइष्ट अर्थात भग्वान जिसस जर्मनासे पैल्हक् समय कइजैठा । जिसस जर्मल पाछक् समयह अन्नो डोमिनी कइजाइठ । आज विश्वम यहिह ईश्वी सम्वत्क् रुपम चिनजइठा ओ हर बरसके जनवरी १ तारिखह लौव बरसके रुपम मनाजइठा ।
ओस्टहेँख भारतके रज्वा विक्रमाद्धित्यके संचालनम आनल विक्रम सम्वत् नेपालम करिब १८२३ ठेसे चलन चल्तीम अइलक हो । नेपालक् राणा शासकहुँक्र १९५८ ठेसे कार्यालय प्रयोजनक् लाग सरकारी मान्यता प्रदान कर्ल । हम्र विक्रम सम्वत्ह हिन्दु सम्वत्क् रुपम फे चिन्ठी ।
ओसहेँख नेपालम प्राचिन कालठेसे चलन चल्तीम रलक आउर सम्वत् मध्य लिच्छवी सम्वत्, किराँत सम्वत्, थारु सम्वत् ओ नेपाल सम्वत् रहल बा । यी मेरमेह्रिक सम्वत् मध्ये यहाँ नेपाल सम्वत ओ थारु सम्वत्क् बारेम कुछ जानकारी कराजाइटा ।
नेपाल सम्वत्
प्राचिन नेपालम आवश्यकता अनुसार शक सम्वत् प्रचलनम रहल बा । यी सम्वत्ह सक्कुनसे पुरान सम्वत् फे मानजइठा । यी सम्वत् वर्तमान काठमाडौँ उपत्यका तत्कालिन बाइसे, चौविसे राज्य लगायत आउर राज्यम फे प्रचलनम रह । काठमाडौँ उपत्यकाम शक सम्वत् तत्कालिन नेवारी रज्वा राघबदेवके पालाम समाजसेवी शंखधर शाख्वाके अनुरोधम ईश्वी सम्वत् ८८० ओँहर संचालनम आइल रह । काठमाडौँ उपत्यकाम विक्रम सम्वत् ९३६ ओँहर वा ईश्वी सम्वत् ८७९ ओँहर शक सम्वत् ८०१ आइल । ऊ ब्यालम नेवारी परम्पराअनुसार ८ ह अशुभ अंक मानजाए । उहोमार ऊ ब्यालम उपत्यकाके शासक वर्ग ओ जनताह ९८ वर्ष (८०१, ८०८, ८८०, ८८८, ८९८) सम जुन बसरम ८ आए उ वरस ८ अंकले खटाइट । फलस्वरुप तत्कालिन रज्वा राघबदेव उपलब्ध विधानके सुझावअनुसार ८ के अशुभ अंकसे छुट्कारा पाइक् लाग शक सम्वत्के ८०१ वा ८०२ से आघक ८० कट्टा कैख कार्तिक शुक्ल प्रतिपदाके दिनठेसे ‘नेपाल सम्वत् १’ सुरु करैल ।
विक्रम सम्वत् २०६४ साल कार्तिक २४ गते प्रतिपदाके दिनसे पैल्ह नेपाल सम्वत्ह सरकार मान्यता डेल निरह । खाली नेवार समुदाय केल आपन साँस्कृतिक लौव बरसके रुपम मनाइट । आपन साँस्कृतिक् पात्रोके रुपम केल बेल्सना करट, तर मेरमेह्रिक पत्र पत्रिकाम प्रकाशन तथा नेवार समुदायक् सक्रिय अनुरोधक् बाबजुद नेपाल सरकार नेपाल सम्वत्ह सरकारी मान्यता डेल बा । जौन अनुसार इश्वी सम्वत् २००७ साल नोभेम्वर १० तारिखके दिन नेपाल सम्वत् ११२७ ओराख ११२८ सुरु हुइल ओ हाल २०७३ साल अर्थात ईश्वी सम्वत् २०१७ कहल ओ नेपाल सम्वत् ११३७ कना एक्क हो ।
यहाँ नेपाल सम्वत् ११३७ ओ शक सम्वत् १९३८ कना फे ओस्टहेँ हो । शक सम्वत् ८०१ म ७९ जोरलसे ईश्वी सम्वत् ८८० हुइठा । नेपाल सम्वत् असिख अट्रा समयम सुरु हुइल कना किटान निहुइलसे फे किलहर्नके अनुसार नेपाल सम्वत्क् सुरु सन् ८७९ या ८८० के अक्टोवर २० तारिखठेसे हुइल अनुमान कर सेक्जइठा । उ ब्याला काठमाडौँ, ललितपुर राज्यअन्तर्गत शासित हुइल ब्याला शंखधर शाख्वाके अनुरोधम चलइलक् सम्वत् हुइलमार नेपाल सम्वत्ह शंखधरकृत नेपाल सम्वत् कैख फे चिनजइठा ।
थारु सम्वत्
जसिख नेपाल सम्वत्क् सुरुवात हुइलक् हो, ओस्टहेँख थारु सम्वत्क् फे सुरुवात हुइल बा । तर नेपाल सरकारसे मान्यता पइना आम्ही बाँकी बा । थारु सम्वत्क् बारेम त ढेर पैल्हसे साँेच अइलक् हो । थारु सम्वत् बनइना ब्याला प्रमुख आधारके रुपम शान्तिक् अग्रदूत थारुन्हक् नश्ल भग्वान बुद्धक् जन्म मितिह मानगील कलसे यक्रक् पृष्ठभूमिक् रुपम विक्रम सम्वत्, ईश्वी सम्वत्, नेपाल सम्वत् जसिन समय रेखाङ्कनह फे सन्दर्भ तथ्याङ्कक् रुपम लेगइल रह ।
थारु सम्वत् घोषणाके निर्णयअनुसार थारु सम्वत् ओ विक्रम सम्वत्म बर्ष ओ मैन्हाके अंक गणितिय भिन्नता बा । तर गते, दिन ओ बार उह हुइलसे फे भाषिक् भिन्नता थारु सम्वत्क् थप विशेषता अर्थात पहिचान ह्वाय जइठा ।
यहाँ एकठो प्रश्न अइठा २६३०, २६३१, एवम् रुपले हाल २६४१ कसिख हुइठा त ? यहाँ भग्वान बुद्धक् जन्म मिति ६२३ वि.सि. मे महिनाके १२ या १३ तारिख अर्थात वैशाख पूर्णिमाके दिन पर जइठा । उ हिसाबले भग्वान बुद्धक् जन्म मितिठेसे आम्हीसमक् जम्मा बरस २३६० भदौ १२ अर्थात सन् २००७ मे १२ म थारु सम्वत् २६३० ह्वाय गइल ।
तर थारुन्हक् लौव बरस त माघ महिनाके १ गते रठा । उहोमार यहिह थारु सम्वत्म मिलाइबेर ढेर हुइलक् समय माघ १ ठेसे वैशाख २९ सम करिब तीन महिना २७ दिन घटाई पर्ना हुइठा । अतः २६३० वैशाख १५ अर्थात् थारु सम्वत् २६३० साल सन् २००७ के १५ तारिख हुइल । संयोगबश इहे दिन थारुन्हक् विशेष चाड एवम् लौव बरस माघी पर्व पर जइठा । यी हिसाबले सन् २००७ साल जनवरी १५ तारिखक् दिन वास्तविक् थारु सम्वत् २६३० माघ १ गते पर जइठा । तसर्थ जनवरी १५ कना ओ माघ १ कनाम कौनो अन्तर निहो । उहोमार यी हिसाबसे सन् २००७ जनवरी १५ के दिन विक्रम सम्वत् २०६३ माघ १ गते ओ थारु सम्वत् २६३० माघ १ गते कना गणनाके हिसाबले खास अन्तर निहो ।
तर फे थारु सम्वत् हमार थारु सँस्कृति अनुसार बराभारी महत्व बोक्ल बा । यी सक्कु थारु जातीके पहिचान डेल बा । थारुन्हक् बीच एकताके भावना जगैल बा । हमन आत्मसम्मानके अनुभूति दिलैल बा । उहोमार थारु सम्वत् हमार लाग बराभारी उपलब्धी हो ।
थारु सम्वत् घोषणाके निर्णयअनुसार थारु सम्वत् ओ विक्रम सम्वत्म केल वर्ष ओ मैन्हाके अंक गणितिय फरक बा । तर गते, दिन ओ बार उह हुइलसे फे भाषिक् भिन्नता थारु सम्वत्के थप विशेषता अर्थात पहिचान ह्वाय जइठा । उदाहरणके लाग विक्रम सम्वत् २०६५ असोज ३० गते शुकक् दिन थारु सम्वत् २६३१ कुवाँर ३० हुइठा कलसे २०६५ माघ १ गते थारु सम्वत् २६३२ सुरु ह्वाय जइठा ।
एवम् प्रकारले २०७३ पुस ३० गतेसम थारु सम्वत् २६४० हुइठा । २०७३ माघ १ गते थारु सम्वत् २६४१ सुरु ह्वाय जइठा । अर्थात विक्रम सम्वत् २०७३ सालम थारु सम्वत् २६४० ओ २६४१ डुनु पर जइठा । काजेकी थारुन्हक् लौव बरस माघ १ म सुरु हुइलसे फे विक्रम सम्वत् अनुसार लौव बरस वैशाखम केल सुरु हुइठा । उहोमार आब अइना २०७३ सालके माघ १ गते थारुन्हक् महान चाड माघी पर्वके संघसंघ थारु सम्वत् अनुसार लौव बरसके फे सुरु ह्वाय जइठा । विक्रम सम्वत् २०७७ साल माघ १ गते थारु सम्बत २६४६ हो कनाम दुईमत नि हो ।
( लेखकः जोशाई इन्टरनेश्नल यूनिभरसिटी टोकियोसे विद्यावारिधि कर्टी बाट )
दंगीशरण गाउँपालिकाके सहयोग ओ पत्रकार विश्वराज पछल्डङ्ग्याके सम्पादनम प्रकाशित ‘हमार रिती, हमार संस्कृति नाउँक पोस्टामसे साभार ।

Previous articleछोटी भन्सार पुनर्स्थापना नहुँदा राज्यलाई दैनिक लाखौँ राजस्व घाटा
Next articleभेरी नदीमा बस खस्दा एकको मृत्यु

LEAVE A REPLY

Please enter your comment!
Please enter your name here